مقدمه:
با توجه به اهمیت فوق العاده "آب" و "خاک" بعنوان منابع پایه و اصلی تولید در بخش کشاورزی، کشورهای پیشرو و مجامع بین المللی تخصصی برنامه ریزی ها و اقدامات جامع و مهمی در این حوزه داشته و سرمایه گذاریهای عمده ای در رابطه داشته و خواهند داشت، از این رو معاونت آب و خاک نیز با توجه به شرح وظایف محوله و بعنوان دستگاه اجرایی مسئول، تمهیدات لازم برای حفظ و بهره برداری صحیح از این منابع در داخل را با تاکید بر افزایش بهره وری در دستور کار خود قرار داده و بدیهی است در این زمینه استفاده از تجارب و یافته های سایر کشورها و همچنین اخذ، بومی سازی و استفاده بهینه از دستورالعمل های فنی بین المللی اجتناب ناپذیر و بسیار مفید خواهد بود.
در همین راستا معاونت آب و خاک با هدف ارتقاء سطح فعالیت های بین المللی تخصصی و جهت بهره گیری از فرصت های ایده آل اقدامات و پیگیری های زیر را در دست اقدام داشته و برای توسعه این برنامه تلاش می کند:
پروژه بین المللی ارتقاء بهره وری و پایداری آب در کشورهای منطقه NENA موسوم به SIDA
این پروژه با همکاری مشترک فائو و موسسه SIDA( کشور سوئد) در سال ۲۰۱۶ در دفتر منطقه ای NENA در قاهره - مصر امضاء شد و با همکاری ۸ کشور منطقه NENA شروع شد و در سفر جناب آقای مهندس اکبری به مقر اصلی سازمان فائو در رم – ایتالیا که جهت شرکت در مجمع عمومی انجام شد، ملاقاتی با آقای ادواردو منصور مدیر بخش آب و خاک سازمان مذکور انجام و اعلام آمادگی ایران برای مشارکت در پروژه ابلاغ گردید که بعد از دعوت رسمی و سفر آقای ادواردو منصور به ایران در فروردین ماه سال ۹۶ هماهنگی های نهایی برای الحاق ایران به این پروژه انجام شد.
کشورهای عضو در این پروژه شامل مصر، الجزایر، اردن، لبنان، مراکش، فلسطین، تونس و جمهوری اسلامی ایران می باشند. لازم بذکر است عضویت ایران در پروژه بعد از چندین ماه تاخیر و در راستای هماهنگی ها و تصمیمات اتخاذ شده در جریان سفر آقای ادواردو منصور (مدیر بخش آب و خاک سازمان فائو) به ایران مسجل شد و بعد از هماهنگی های رسمی تیم کارشناسی فائو (خانم دومیتیل واله بعنوان مدیر پروژه، آقای جیرو آریاما و آقای پاسکواله استدوتو بعنوان مشاور و کارشناس بین المللی)، به کشور عزیمت نمودند و بعد از بازدید از پایلوت معرفی شده در استان قزوین و توافق فنی، هماهنگی های رسمی در خصوص امضاء سند اصلی پروژه بین فائو و معاونت آب و خاک (بعنوان Counterpart یا شریک پروژه از طرف وزارت متبوع) انجام گردید. خاطر نشان می سازد کلیه هزینه های پروژه از طرف فائو تامین می گردد.
دلایل توجیهی شروع پروه:
§ نگرانی از معضل کم آبی در منطقه و لزوم توجه به بحث امنیت غذایی با توجه به مباحث تغییراقلیم
§ مصرف حدود ۸۵ درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی (در کشورهای منطقهNENA ) و ضرورت اتخاذ تدابیرلازم برای مدیریت پایدار با استفاده از روشهای افزایش راندمان و بهره وری آب
§ ضرورت مدرنیزه کردن آبیاری محصولات کشاورزی و استفاده از آب های نامتعارف در کشاورزی و همچنین برنامه ریزی برای کاهش مصرف انرژی فسیلی
§ ضرورت ایجاد سازمان واحد و اثربخش در ارتقاء آگاهی و مشارکت ذینفعان و سیاستگذاران دولتی برای تحقق اهداف پیشبینی شده و انتقال تجربیات کشورهای ذینفع با همدیگر
خلاصه پروژه در یک نگاه
هدف اصلی این پروژه در پایلوت انتخابی (شبکه آبیاری قزوین)، آموزش و تمرین اجرای گامهای مصرح در سند بوده که به ترتیب شامل:
گام اول: حسابداری آب (بررسی وضع موجود، بررسی منابع و مصارف آب و بیلان آبی، تعیین میزان تلفات و تهیه مدل های مربوطه)
گام دوم: محاسبه بهره وری آب (تهیه نقشه و الگوی کاشت، بررسی و تهیه نقشه های تبخیر و تعرق واقعی، محاسبه و شناسایی پتانسیل ها و نقاط قوت، جلب مشارکت بهره برداران انتقال این یافته ها به جامعه هدف کشاورزان
گام سوم: اجرای برنامه های بهم تنیدگی و بررسی اثرات آب و خاک و غذا (نکسوس)، تعیین شاخص های اقتصادی بهره وری و معیشت خانوارها و بررسی زنجیره ارزش با نگاه پایداری درآمد کشاورزان
لازم بذکر است هر کدام از گامهای ذکر شده با توجه به فرایند و متدولوژی تعریف شده تماما توسط کارشناسان داخلی و از طریق تفاهم نامه هایی در قالب زیرپروژه ها یا فعالیت های مرتبط و توسط موسسات، مراکز علمی و تحقیقاتی و یا ارگانهای ذیربط انجام می شود و کارشناسان فائو راهنمایی ها و مشاوره لازم را از طی جلسات، کارگاه های آموزشی و بازدید های فنی ارائه می نمایند، لازم به توضیح است توسعه و گسترش ارتباطات بین المللی با تاکید بر جلب مشارکت فائو (یا سایر سازمانهای تخصصی بین المللی صلاحیت دار) در تامین اعتبار پروژه های مشابه در حوزه فنی آب و خاک باعث خواهد شد علاوه بر بهره مندی بهینه از فرصت های موجود با توجه به پرداخت حق عضویت از طرف کشورمان، امکان انتقال دانش فنی و استفاده از تجارب سایر کشورها از طریق تبادل نظر کارشناسی با متخصصین بین المللی تسهیل و تسریع گردد. در این راستا و بعنوان دستاوردهای محقق شده این پروژه می توان به مواردی از جمله تقویت جایگاه کشور در فعالیت های تخصصی و فنی مجامع بین المللی در حوزه آب و خاک، بهره مندی از ظرفیت های آموزشی برای کارشناسان و مدیران ذیربط و آشنایی آنها با اصول علمی و فنی بحث ارتقاء بهره وری آب در بخش کشاورزی و بویژه "حسابداری آب" که بعنوان یکی از پیش نیازهای محاسبه بهره وری آب در این پروژه برای اولین بار در کشور بصورت کاملا علمی و سیستماتیک در حال اجراست، اشاره نمود.
با توجه به اینکه مشکل کم آبی و محدودیت های منابع آب در کشور از موضوعات بسیار مهم سالهای اخیر بوده و نحوه مدیریت و مقابله با آن همواره از دغدغه های جدی مسئولین این حوزه قلمداد می گردد، همکاری مشترک با فائو برای اجرای این پروژه با اولویت مهم بصورت پایلوت در شبکه آبیاری قزوین در دستورکار برنامه های اجرایی معاونت قرار گرفت و برنامه ریزی لازم برای جلب مشارکت تمام ذینفعان (دستگاه های دولتی و اجرایی، مراکز علمی و تحقیقاتی، بهره برداران و کشاورزان و...) و استفاده حداکثری از تجارب و یافته های مورد انتظار هدف گذاری گردید. در این خصوص و از نظر ساختاری، پروژه مذکور با مدیریت و راهبری دو کمیته شروع به فعالیت نمود:
الف: کمیته ملی تحت عنوان NMDT در سطح ستادی متشکل از نمایندگان کلیه زیر بخشهای مرتبط درون سازمانی (معاونت امور زراعت، معاونت باغبانی، سازمان استان قزوین، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج، دفتر امور بین املل و سازمانهای تخصصی وقت، و... )، و برون سازمانی (وزارت نیرو، سازمان محیط زیست و...)
ب: کمیته NPT با مسئولیت مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین با حضور نمایندگان ارگانهای متناظر در سطح استان (دانشگاه، مرکز تحقیقات، آب منطقه ای، محیط زیست و..).
دستاوردها و نتایج مورد انتظار:
· حضور فعال کشور در عرصه بین الملل و مشارکت در پروژه های بین المللی
· مشارکت و فعالیت کارشناسان و همکاری دستگاه های اجرایی ذیربط در اجرای یک برنامه ملی
· انتقال تجربیات و دانش فنی سایر کشورهای درگیر بامعضل کم آبی به داخل کشور
· امکان توسعه نتایج به سایر دشت ها و استانهای کشور
· حضور کارشناسان کشور در دوره ها و کارگاه های آموزشی مربوطه
وضع موجود: برنامه های اجرایی این پروژه در شبکه آبیاری دشت قزوین به مساحت ۶۲۰۰۰ هکتار )خالص (بعنوان پایلوت آغاز گردید و بر اساس متدولوژی واحد در گام اول موضوع حسابداری آب در پایلوت انجام شد و در حال حاضر اقدامات الزم برای تهیه نقشه کاشت Crop Mapping و محاسبات بهره وری در حال اجراست. ضمنا نحوه مشارکت بهره برداران و انتقال یافته ها در این پروژه بر اساس اصولFFS یا همان « مدرسه کشاورزان در مزرعه » می باشد.
انتخاب پایلوت اجرای پروژه SIDA شبکه آبیاری قزوین
ساختار اجرایی پروژه
