کمبود آب در ایران یکی از عوامل اصلی محدود کننده توسعه کشاورزی و در نتیجه فعالیت های اجتماعی و اقتصادی به شمار میرود. توزیع نا مناسب مکانی و زمانی بارش ها از یک سو و عدم احداث شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی متناسب با شبکه های اصلی احداث شده توسط وزارت نیرو از سوی دیگر از موانع افزایش بهره وری آب کشاورزی می باشد. از آن جایی که یکی از وظایف اصلی و مهم دفتر توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی سیاستگذاری و برنامه ریزی جهت تکمیل یکی از اجزاء فیزیکی منابع آب در پایاب سدهای مخزنی و بندهای انحرافی مستقل می باشد از این رو همواره تلاش می نماید فاصله ی اجرای شبکه های اصلی اجرا شده (۲۴۰۰هزار هکتار) با شبکه های فرعی اجرا شده (۱۶۰۰هزار هکتار) را به حداقل رسانده و از این طریق بهره وری از منابع پایه آب و خاک را به حد مطلوب برساند. امید است که در برنامه پنجساله هفتم تلاش جهت گسترش شبکه های فرعی بیشتر و بیشتر و فاصله بین شبکه های اصلی و فرعی روز به روز کمتر شود.
علاوه بر مورد فوق پیگیری سه پروژه انتقال آب با لوله، احداث و بهسازی کانال های آبیاری عمومی و پوشش انهار سنتی از وظایف این دفتر می باشد که از محل موافقت نامه های استانی تامین اعتبار و توسط مدیریت آب و خاک و امور فنی و مهندسی استان ها انجام می گیرد.
پیشینه
در سال ۱۳۳۴ تشکیلاتی تحت عنوان اداره کل مهندسی زراعی به عنوان یکی از واحدهای تابعه وزارت کشاورزی با هدف حفاظت و استفاده صحیح از منابع آب و خاک کشاورزی کشور از طریق ارائه خدمات مشاوره و نظارت فنی مهندسی زراعی، توسعه مکانیز‌اسیون کشاورزی، انجام آموزش‌های تخصصی و عملی و عنداللزوم اجرای طرحهای نمونه مهندسی زراعی به منظورتوسعه سطح زیر کشت، بهبود مدیریت آبیاری و افزایش تولید در واحد سطح ونوآوری تکنولوژی در کشاورزی تاسیس گردید و تا سال ۱۳۷۰ به کار خود ادامه داد.
از بدو تاسیس سه واحد در اداره کل مهندسی زراعی بشرح زیر وجود داشت:
۱- مرکز بررسی‌های مهندسی زراعی(سنتو) که شامل یک مرکز آموزش فنی و تخصصی بوده است. این واحد یکی از مهم‌ترین واحدهای مهندسی زراعی وظیفه تربیت نیروی انسانی لازم برای کار‌های مهندسی زراعی را بعهده داشته است.
۲- مرکز مکانیز‌اسیون که کار‌های اجرایی در سطح مزرعه چون شخم و شیار و تسطیح و زهکشی را در مقیاس الگویی و پایلوت برای آموزش و ترویج روشهای صحیح بعهده داشته است.
۳- واحد ستادی مهندسی زراعی مستقر در تهران که خود دارای سه بخش فنی‌نقشه‌برداری، قطعه‌بندی و تسطیح و بررسی‌های آبیاری و زهکشی بوده است. این واحد کار‌های تشکیلات مهندسی زراعی در استان هارا هدایت و راهبری می نموده‌اند.
برنامه توسعه منابع آب کشور در قالب احداث سد های مخزنی و انحرافی آب و سازه های مرتبط به عنوان محور برنامه توسعه عمرانی، اقتصادی و اجتماعی و ... کشور اولین بار در سال ۱۳۳۵ در دستور کار سازمان برنامه و بودجه وقت قرار گرفت.
متعاقبا“ شروع مطالعات و اجرای طرح های مذکور در طی سالهای ۱۳۳۸ لغایت ۱۳۴۸ (با مشارکت مشاورین و پیمانکاران خارجی مجرب) به وقوع پیوست به طوری که سد های مخزنی لتیان، امیرکبیر، سفیدرود، زاینده رود، مهاباد، گلپایگان و دز اجرا و تحت بهره برداری قرار گرفت.
کل شبکه های اصلی و فرعی آبیاری و زهکشی احداث شده در پایاب سد های مذکور تا قبل از انقلاب به ترتیب ۳۸۶ و ۱۳۰ هزار هکتار بوده است.
پس از انقلاب به دلایل مختلف به ویژه جنگ تحمیلی و کمبود اعتبارات عمرانی لازم احداث شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی تا آغاز برنامه اول توسعه تنها در سطح حدود ۱۱ هزار هکتار انجام گردید.
از سال۱۳۷۰ در وزارت کشاورزی معاونت امور زیربنایی عملاً جایگزین اداره کل مهندسی‌زراعی گردیده و فعالیتهای خود را آغاز و از سال ۱۳۷۵ پس از ادغام با معاونت فنی و تکنولوژی با نام معاونت فنی وزیر‌بنایی، با وظایفی جدید و گسترده‌تر فعالیت می‌نماید. ادارات کل تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی و افزایش راندمان آبیاری عملا از سال ۱۳۷۰ فعالیت های خود به عنوان زیر مجموعه های مستقل معاونت فنی و زیر بنائی آغاز و پس از تغییر نام اداره کل افزایش راندمان به اداره کل توسعه شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی در سال ۱۳۷۹به فعالیت های خود تا پایان سال ۱۳۸۰ ادامه داده اند.
در سال ۱۳۸۱ پس از ادغام وزارت خانه های کشاورزی و جهادسازندگی معاونت فنی و زیر بنائی وظایف خود را تحت عنوان معاونت آب و خاک ادامه دادو همزمان ادارات کل تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی و توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی با هم ادغام گردید و با نام دفتر توسعه شبکه های آبیاری وتجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی فعالیت های خود را آغاز نمودند.
گروه توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی در سال ۱۳۹۴ از دفتر توسعه سامانه های نوین آبیاری منفک شده و از آن زمان با عنوان "دفتر توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی" فعالیت دارد.
اهمیت وظایف دفتر در شبکه کشاورزی کشور و توسعه و تعالی بخش کشاورزی
دفتر توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی به عنوان متصدی امور مربوطه در سطح ستاد وزارتخانه متبوع، وظیفه کنترل و پایش فعالیت های اجرایی، سیاست گذاری و نیز برنامه ریزی را در حوزه اختیارات خود داشته و سعی دارد با هماهنگی و بهره جستن از پتانسیل فنی و اجرایی سایر دستگاه های ذیربط و زیر مجموعه خود، در جهت ارتقاء سطح کیفی و کمی خدمات و فعالیت های توسعه و بهره برداری از شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی گام بردارد.
شرح وظایف دفتر توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی
۱- برنامه ریزی ، نظارت و حمایت از اجرای طرحهای شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی، انتقال آب با لوله، اصلاح و بهبود شبکه ها و روشهای آبیاری و پوشش انهار سنتی
۲- سیاستگذاری و برنامه ریزی درجهت انجام وظایف ناشی از اجرای قوانین و آئین نامه های مربوطه و اصلاحات بعدی آن و نظارت برحسن اجرای آن
۳ - پیشنهاد تدوین و اصلاح قوانین ،آئین نامه ها، دستورالعمل ها، ضوابط و استانداردهای مورد نیاز مرتبط با شبکه های آبیاری و زهکشی
۴- تعیین خط مشی ها، تهیه و تنظیم برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در زمینه شبکه های آبیاری و زهکشی
۵-برنامه ریزی جهت ایجاد، استقرار و راهبری سامانه مرکزی اطلاعات شبکه و سامانه سیستم مدیریت پروژه سازمانی EPM
۶- بررسی، تعیین نیازها، اولویتهای سرمایه گذاری و ارائه پیشنهادات لازم به منظور تامین و تجهیز منابع مالی مورد نیاز شبکه های آبیاری و زهکشی
۷- سیاستگذاری، برنامه ریزی و تعیین نیازها و اولویتهای تحقیقاتی ، آموزشی و ترویجی در زمینه شبکه های آبیاری و زهکشی و اعلام به مراجع ذیربط
۸- هماهنگی ، تعامل و تبادل اطلاعات لازم با سایر واحدهای ذیربط ستادی و استانی وزارت متبوع و سایر دستگاهای مرتبط (خصوصا“ وزارت نیرو)
۹- تبادل اطلاعات فنی و تخصصی با موسسات ملی و بین المللی و دیگر کشورهای جهان به منظور بهره برداری از تجارب آنها جهت ارتقاء سطح و اصلاح سیاستها و برنامه ها
۱۰- نظارت و ارزیابی فعالیتهای مرتبط با شبکه های آبیاری و زهکشی
۱۱- هدایت،حمایت و نظارت از واحدهای ذیربط مستقر در استان ها
۱۲- هدایت واحدهای اجرائی به منظور ترویج یافته های نوین علمی و روشهای جدید به بهره برداران
۱۳- فراهم آوردن زمینه های حمایتی به منظور ترغیب و تشویق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی در شبکه های آبیاری و زهکشی
۱۴- سیاستگذاری و برنامه ریزی به منظور هدایت و حمایت از تولیدکنندگان ادوات و تجهیزات آبیاری، مشاورین و پیمانکاران