این طرح ازسال۱۳۸۷ در سطح ۶۰۰۰هکتار به کار فرمایی سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان شروع شد که با توجه به اعتبارات بسیار محدود و ناچیز سنواتی و به منظور به منظور استفاده بهینه از منابع آب ، سازگاری با محدودیت های اقلیمی و مقابله با اثرات منفی خشکسالیهای منطقه سیستان و همچنین اثرات احداث سدهای مخزنی بر روی رودخانه هیرمند در کشور افغانستان و کاهش جریان ورودی آب مطمئن به ایران و به منظور دستیابی به اهداف امنیتی ، اجتماعی و اقتصادی تعریف شده است.

طرح آبیاری دشت سیستان در اواخر سال ۹۳ با تخصیص اعتباری معادل ۳ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی کلید خورد و کارهای اجرایی آن از سال ۹۴ شروع شد.

اهمیت اجرای چنین طرح آبی عظیم در دشت خشک سیستان از آنجا نمایان می شود که این دشت با میانگین بارندگی سالانه ۵۰ میلیمتر دارای ظرفیت تبخیر بیش از ۴ هزار میلیمتر در سال است و از سوی دیگر طبیعت این منطقه همراه بادهای موسمی ۱۲۰روزه است که این عوامل همه دست به دست هم داده تا کشاورزان برای تامین آب به صورت مستمر با مشکلات زیادی روبه رو شوند و عملا در بسیاری از فصول امکان کشت برایشان فراهم نمی شد.

در این طرح که از شاخص ترین طرح های آب و خاک کشور است، آب از طریق لوله های بسته و تحت فشار تا ابتدای مزارع ۵ هکتاری منتقل می شود این امر می تواند آب پایدار را برای کل دوره کشاورزی در این منطقه فراهم کند. البته نهرهای سنتی و کانال های آبیاری منطقه نیز در شرایط وقوع سیلاب نقش خود را به عنوان پخش کننده سیلاب کماکان خواهند داشت و در این موارد اراضی می توانند همانند گذشته با استفاده از سیلاب آبیاری شوند.

طرح ۴۶ هزار هکتاری انتقال آب با لوله به دشت سیستان یکی از طرح های شاخص کشوری در زمینه آب و خاک است که رونق دوباره‌ای را برای کشت و کار منطقه به ارمغان می آورد. بهره برداری از این طرح دردوفاز ۳۲ هزار هکتار و۱۴هزارهکتار انجام و به بهره برداری رسیده است.

سیمای عمومی طرح بشرح ذیل اجرا شده است:

این طرح در ۱۶ ناحیه عمرانی در قالب ۲۰ پروژه و احداث ۱۶ ایستگاه پمپاژ با حداکثر ظرفیت ۳۹ متر مکعب در ثانیه و بیش از ۵۶۰۰ کیلومتر خطوط لوله اصلی و فرعی از قطر ۲۵۰ تا ۲۰۰۰ میلیمتر ( پلی اتیلن ، فایبر گلاس و فولادی ) و ۳۳۰۰۰ انواع شیرآلات و اتصالات در قالب ۲۵۰ قرارداد با تولید کننده ها ،مهندسین مشاور ، بازرس ، آزمایشگاه و پیمانکاران منعقد و بیش از ۸۰۰ دستگاه ماشین آلات سنگین و تخصصی و بکارگیری بالغ بر ۲۸۰۰ نفر که حدود ۸۰% آنها نیروی های بومی اجرا شده است .

· دو ایستگاه پمپاژ اصلی (با ظرفیت های ۲/۱۴ و ۵/۱۱ مترمکعب برثانیه ) برای ۱۱ ناحیه عمرانی

· ۵ ایستگاه پمپاژ مستقل با ظرفیت مجموع ۷/۱۲ مترمکعب در ثانیه برای ۵ ناحیه عمرانی

· ۹ ایستگاه پمپاژ ثانویه با ظرفیت مجموع ۶/۲۵ مترمکعب در ثانیه فشار مورد نیاز احداث سیستم های نوین آبیاری را تامین می نماید

در این طرح مجموعاً ۱۴۷ کیلومتر لوله های فولادی و GRP به اقطار ۲۰۰۰ و ۱۴۰۰ میلی متر برای آبرسانی از محل چاه نیمه‫ها به ابتدای نواحی عمرانی و حدود ۴۷۴ کیلومتر لوله GRP در اقطار ۵۰۰ تا ۱۶۰۰ میلی متر بعنوان خطوط لوله اصلی در محدوده نواحی عمرانی احداث شده است.

بعلاوه ۳۰۰۰ کیلومتر شبکه توزیع جهت انتقال آب تا محل اراضی ۵ هکتاری طراحی و به مرحله اجرا در آمده است. مجموع خطوط لوله های اصلی و شبکه توزیع تا ابتدای قطعات ۵ هکتاری ۳۶۲۰ کیلومتر می باشد. حدود ۲۰۰۰ کیلومتر لوله پلی اتیلن برای اجرای سیستم های نوین آبیاری به مرحله اجرا در آمده است. از آنجا که اجرای سیستم های نوین آبیاری می بایستی از طریق تقاضای کشاورزان و آمادگی آنها برای استفاده از این سیستم ها تحقق یابد لذا اجرای این بخش به سازمان جهاد کشاورزی استان محول شده تا به مرور با انجام فعالیتهای ترویجی عملیات احداث سیستم های آبیاری درون مزرعه تکمیل گردد.

با توجه به حجم بالای لوله های موردنیاز در این طرح با تشویق سرمایه گذار بخش خصوصی کارخانه تولید لوله های فایبر گلاس با سرمایه گذاری بالغ بر ۱۵ میلیون دلاردر منطقه احداث که ضمن ایجاد اشتغال برای ۴۰۰ نفر ، کلیه نیاز های طرح به لوله فایبرگلاس را تامین نموده است.

در حال حاضر تمامی ایستگاه‫های پمپاژ طرح به مرحله بهره برداری رسیده است. خطوط لوله اصلی کامل شده است و بالغ بر ۴۶۰۰۰ هکتار از سطح خالص پروژه آماده آبیاری است و در سال گذشته بیش از ۵۰ هزار هکتار را آبیاری نمود.

با اجرای این طرح آبیاری ، به دلیل ایجاد کشاورزی پایدار با آب مطمئن و تغییر در الگوی کشت، شرایط لازم برای معاش شرافتمندانه و استقراررضایتمندانه ونیز تثبیت اشتغال حدود۵۰۰۰۰ نفر به صورت مستقیم و حدود ۲۰ هزار نفر بطور غیر مستقیم (در زمینه های تامین نهاده ها، بهره برداری و نگهداری از طرح، خدمات پشتیبانی از فعالیتهای کشاورزی، فعالیتهای فراوری پسا تولید، بازاریابی ، حمل و نقل و غیره) وافزایش تولید ۵۵۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی فراهم می شود.

ویژگی های فنی واجتماعی طرح :

در راستای منویات مقام معظم رهبری ، سیاست های اقتصاد مقاومتی و با رویکرد حداکثر استفاده از توان داخل کشور ، علیرغم آنکه سابقه تولید برخی از الکترو پمپ ها استفاده شده در طرح در داخل کشور وجود نداشته است ، کلیه الکتروپمپ های مورد استفاده در این پروژه که مدل هندسی بخشی از آن ها برای اولین بار در داخل کشور به روش مهندسی مجدد باز طراحی و توسط سازندگان داخل کشور تولید و در پروژه بکار گرفته شده است .

تجهیزات الکتریکال این پروژه و ابزار دقیق ایستگاه های پمپاژ از آخرین فناوری های روز دنیا شامل سخت افزار و نرم افزارهای رایج در صنعت آب استفاده بعمل آمده است. سیستم هوشمند مورد استفاده در ایستگاه های پمپاژ که به اختصار PLC نامیده می شود قابلیت کنترل خودکار کلیه پارامترهای ورودی و خروجی ایستگاه های پمپاژ شامل، کنترل لحظه ای سطح آب حوضچه مکش، کنترل لحظه ای فشار ورودی و خروجی پمپ ها، کنترل و باز و بسته نمودن شیرهای برقی داخل ایستگاه پمپاژ، کنترل صحت عملکرد مخازن مقابله با ضربه قوچ، کنترل سطح ولتاژ و جریان ورودی به تابلوهای کنترل و فرمان الکتروپمپها و جریان مصرفی و کنترل دمای داخلی آنها را دارا می باشد.

بمنظور امکان تحویل حجمی دقیق آب به نواحی ۱۶ گانه، سیستم کنترل فشار و دبی در شیرخانه های اصلی مشتمل بر شیرآلات تخصصی نظیر شیرهای سوزنی با عملگر برقی اجرا گردیده است.

کلیه تجهیزات فوق الذکر شامل تجهیزات PLC ایستگاه پمپاژ، شیرخانه ها، ایستگاه های پمپاژ ثانویه، مخازن ضربه گیر و ... به گونه ای طراحی و اجرا شده اند که در آینده امکان اتصال به مرکز دیسپاچینگ و کنترل یکپارچه توسط سیستم های مدرن نظیر SCADA و تله متری را داشته باشند.

در طرح آبیاری دشت سیستان با این اعتقاد که مشارکت بهره برداران عامل پایداری طرح می باشد، بنابراین در کلیه مراحل تصمیم گیری، سازماندهی ، طراحی ، اجرا و بهره برداری بهره برداران به صورت آگاهانه و داوطلبانه در تعیین میزان حقابه حقابه بران و تهیه نظام نامه تسهیم آب هر روستا ، تعیین و آزاد سازی مسیر خطوط لوله ، محل حوضچه های تحویل آب و تجمیع اراضی مشارکت نموده اند.

علاوه براین از مهم ترین اقدامات اجتماعی طرح آبیاری دشت سیستان، ایجاد ظرفیت برای مشارکت حداکثری بهره برداران در دوره بهره برداری می توان به برگزاری کارگاه های ارزیابی مشارکتی متعدد در سطوح مختلف استانی و شهرستانی و روستایی و انتقال پیام طرح به ذینفعان ، ذی مدخلان و ذی نفوذان و همچنین کسب نقطه نظرات آنان در جهت بهبود عملکرد طرح و برگزاری کارگاه های آموزشی و ارزیابی مشارکتی با عوامل اجتماعی وتسهیلگری ، تهیه ۱۷۱۰۰۰ هکتار نقشه کاداستر ذکر نمود که در این فرایند حدود ۶۵۰۰۰ بهره بردار در ۲۰۵۸ گروه هم آب به عنوان قاعده هرم سازمان بهره برداری مشارکتی آب، سازمان دهی شده است .

با توجه به اینکه توانمندسازی بهره برداران از ارکان اصلی طرح در آینده محسوب می شود لذا استمرار این مهم برای استقرار حاکمیت فنی وتخصصی در سال های بعدی مورد توجه بوده و با تشکیل ۱۷ تعاونی تولید روستایی در سطح نواحی عمرانی شرایط لازم برای بعهده گرفتن مسئولیت مدیریت بهره برداری و نگهداری از بخشهایی از شبکه خطوط لوله و همچنین مدیریت زنجیره ارزش ظرفیت سازی شده است.